Baglaclar

Dogru yazalim, dogru konusalim, dilimizi koruyalim adli etkinlikten haberdarsiniz degil mi? Sayesinde Turkcemizi yeniden gozden gecirdigimiz,  dogru bildigimiz ya da oyle sandigimiz kurallari yeniden ogrendigimiz bir etkinlik.

Dogdugumuz gunden bu yana kullandigimiz, ilkokulda tum kurallarini ogrendigimiz, universite hazirlik kurslarinda su gibi ezberledigimiz kurallari gunluk hayatta ne kadar kullandigimizi sorguladik bu etkinlik sayesinde. Ben kendi adima yaptigim hatalari gordukce hayrete kapildim, kendime hic yakistirmadim. Ozellikle bilgisayar tuslarini kullanirken yapilan  anlamsiz kisaltmalar, buyuk harfle yazma kurallari vb. hatalarin ve onemsememelerin, zaman icinde neleri alip goturdugunu gordum.  Yeni bir dil ogrenirken anadilin yazim ve imla kurallarinin ne kadar onemli oldugunu anladim. Bu etkinlik sayesinde dilimi yeniden ogrendim ve hatalarimi yeniden gozden gecirdim..

Ben de etkinlige baglaclarla ilgili yaptigim calisma ile katkida bulunuyorum. Elimde Turkce imla kurallari bulunmadigi icin internetten yaptigim  arastirmalardan derledim calismayi. Yaziyi  Turkce karakterlere cevirdigi icin Akin Bey'e ve fikirleri icin Dilek'e ve bu gune kadar etkinlikte emegi gecen herkese yeniden tesekkur ederim..

BAĞLAÇLAR

Cümleleri veya aynı görevdeki sözcükleri birbirine bağlayarak aralarında anlam ilgisi kuran sözcüklere denir.

Yapılarına Göre Bağlaçlar

Yalın bağlaçlar: Herhangi bir ek almamış ya da bir sözcükle birleşmemiş basit sözcüklerdir. Kök halindeki ve, ama, ile, eğer, de, hem, yani gibi sözcükler bu tür bağlaçlardır.

Annesiyle birlikte okula gidecekler. (Ile bağlacı)
Ahmet ve Ebru sınıf birinciliğini paylaştılar.
Seninle filme gelirim ama bir şartla!
Eğer sınavı geçseydi, bu akşam kutlamaya gidecektik.
Gezmeye gidebiliriz ancak önce temizliği bitirmeliyim.
Buraya kadar geldin de bir bize uğramadın!
Geldiğimizde otlar yemyeşildi ve kuzeydeydi güneş.....
O kadar koşuyor fakat hala kilo veremedi.

Türemiş bağlaçlar: Isim ya da fiil soylu sözcüklerden türetilmişlerdir: üstelik, örneğin, kısacası, gerçekten, anlaşılan vb. gibi.
Yağmur yağdı, üstelik üzerimde sadece gömleğim vardı.
Kısacası bu işin sonu pek hayırlı değil.
Anlaşılan ikisinin arası pek iyi değil.

Bileşik bağlaçlar: Öyleyse, yoksa, nitekim, sanki, oysa, kim bilir gibi sözcüklerdir ve bunlar iki ayrı sözcüğün birleşmesinden oluşur. Bileşik bağlaçları oluşturan sözcüklerin her zaman bağlaç türünden olmaları gerekmez. Örneğin kim bilir bağlacındaki "kim" zamir, "bilir" ise bir çekimli fiildir. Sanki bağlacı ise "san" (san-mak) fiil kökü ile "ki" bağlacının birleşmesinden oluşmuştur.

Bu filmin çok tutacağını sanıyordum, oysa yanılmışım.
Sanki tüm dünyaları o yaratmış!
Artık uyumalısın, yoksa sabah uyanamayacaksın

Öbekleşmiş bağlaçlar: Ayrı ayrı sözcüklerin bir arada kullanılmasıyla ortaya çıkar. Bazen ya da, hem de gibi iki bağlacın yan yana kullanılmasıyla da öbekleşmiş bağlaç oluşabilir. Bazen ki bağlacıyla birlikte bir bağlaç öbeği oluştuğu da olur; nerde kaldı ki, değil mi ki böyle oluşmuş bağlaçlardır. Başka bir deyişle, sözün kısası, bir bakıma gibi tamlamalar bağlaç işlevi de görürler. Gel gelelim, ne bileyim, zorla değil ya gibi bazı kısa cümleler de kalıplaşarak bağlaç niteliği kazanabilir. Öbekleşmiş bağlaçlardan yinelemeli bağlaçlar da çok yaygın olarak kullanılır. Bunlara ya ... ya ..., hem ... hem ..., ister ... ister ..., gerek ... gerek(se) ..., ne ... ne ..., ama ... ama ... gibi bağlaçlar örnek gösterilebilir:

İster gel ister gelme
Ama seversin ama sevmezsin, kendin bilirsin.
Hem yürüyelim diyorsun hem yoruldum diye şikayet ediyorsun.
Ne alışveriş yapabildim, ne yemeğe yetişebildim.
Ya seversin ya gidersin.

Kullanılışlarına Göre Bağlaçlar

Sıralama bağlaçları: İki kelimenin arasına girerek arka arkaya gelen unsurları bağlamaya yarayan dahi, ile, ilâ, ve edatlarıdır:
Ferhat ile Şirin
Aşk ve Gurur

Denkleştirme bağlaçları: İki kelime, kelime grubu veya cümlenin arasına girerek birbirinin yerini tutabilecek iki unsuru birbiriyle denkleştirme, karşılaştırma ilgisiyle bağlayan veya, veyahut, ya, yahut edatlarıdır:
Çay veya kahve, hiç fark etmez..
Kırmızı yahut krem olanı al, ikisi de sana çok yakıştı.

Karşılaştırma bağlaçları: Karşılaştırılan grupları veya unsurları, mukayese ilgisiyle bağlayan ama....ama, da(de)....da(de), gerek....gerek, ha....ha, hem....hem, ister....ister, ne....ne, ya....ya gibi edatlardır.

Ha Kel Hasan ha Hasan kel.
Hem suçlu hem güçlü.
İster öldür ister güldür.
Ya eve dönelim ya şu lokantada yiyelim.
Buranın yemeklerini de tatlılarını da çok severim.

Başa gelen bağlaçlar
Cümleler arasında türlü anlam ilgileri kurarak onları birbirine bağlayan edatlardır: âdeta, ama, ancak, bari, belki, binaenaleyh, çünkü, eğer, fakat, gerçi, güya, hakeza, hâlbuki, hatta, hazır, hele, illâ, illâ ki, kaldı ki, keşke, keza, lâkin, madem, mademki, mamafih, meğer ki, nasıl ki, nitekim, oysa ki, öyle ki, sanki, şayet, şöyle ki, tâ ki, üstelik, yalnız, yani, yeter ki, yoksa, zaten, zati gibi.

Daha dört yaşındayken keman çalmayı öğrenmiş.
Adeta kış geri geldi sandık
Şöyle ki, siz sahneye önce çıkıyorsunuz, ardından ilk repliğinizi söylüyorsunuz.
İlla ki onun dediği olacak!
Madem öyle diyorsun....
Güya sabaha kadar uyumamış
Yalnız bir şartla gelirim
Üstelik cebinde beş kuruşu yoktu
Zaten onu ilk gördüğümde kanım kaynamıştı
Meğer o da bize ulaşmaya çalışıyormuş


Sona gelen bağlaçlar
bile, da (de), dahi, değil, ise, ki, ya gibi edatlardır. Bunlardan bile, da (de), dahi, ise, ya edatları kelimeyi önceki unsurlara; değil, ki edatları getirildiği kelimeyi sonraki unsurlara bağlar. Bu edatların pek çoğunda kuvvetlendirme ifadesi de vardır:
Bu da gelir bu da geçer...
Adam sen de!
Hasta değilsin ya?
Ben bile öğrendiysem, sen hayli hayli öğrenirsin.
Onları da bir ziyaret etsek mi ki?

Bazı bağlaçlar özel biçimlerde kullanılır. Örneğin KI, DE, ISE bağlaçları, bazen yalnızca özneyi pekiştirir:

Sen ki o yazarı çok seversin
Bense sadece dinledim
O da bizimle gelecek mi?

Son örnektekine benzer cümlelerde ise bağlacı özneyle bitişik de yazılır ("ben ise" yerine "bense"). De ve da bağlaçları her zaman ayrı yazılır ve te veya ta şeklinde yazılamazlar.

Ki bağlacının bir işlevi de, birleşik cümlelerde yan cümleciği ana cümleciğe bağlamaktır:

Günü iyi geçmiş ki pek neşeli
Durağa bir geldiğimde gördüm ki kimsecikler kalmamış, otobüsü kaçırmışım.

Yorumlar

  1. Bızdığa ve çalışmana rağmen bizi kırmadın ve hazırlandın, teşekkürler Hanife.

    YanıtlaSil
  2. Dilimizi ne az tanıyor, nasıl da yanlış kullanıyoruz değil mi Hanife'ciğim? Bağlaçlar olmasa ne kadar eksik kalır cümlelerimiz. Çok teşekkürler bizi bilgilendirdiğin için, sitede sana link gönderdim. Umarım pek çok arkadaşımız gelip okur yazdıklarını ve herkes Türkçe'yi daha doğru kullanmak için bir adım daha atar.

    YanıtlaSil
  3. Hem bilgilerimi tazeledim hem de bilmediklerimi ogrendim sayenizde. Cok tesekkurler.

    YanıtlaSil
  4. Sizlerde sagolun arkadaslar.
    Tijen'cigim, link icin ayrica tesekkurler..

    YanıtlaSil
  5. Hanife'ciğim bilgileri tekrar edip gözden geçirmek çok iyi geldi inan..Bunlara rağmen Türkçemizi yanlış kullanıyor olmamıza çok üzülüyorum..Ellerine ve gönlüne sağlık canım arkadaşım..

    Sevgilerle

    YanıtlaSil
  6. hayırlı kandiller..(regaib)
    bu kandili anlayıp yasamak dualarla gecirmek nasip etsin rabbim inşallah:)

    YanıtlaSil
  7. Yüce Allahın, Sevgisi..Bereketi..Saadeti..Şefkati..Merhameti..Adaleti..Mağfireti..Rahmeti üzerinize olsun..Kandilin mübarek olsun sevgili arkadaşım..

    YanıtlaSil
  8. Canımcım, uzun süredir siteden kopmuşsun! Ne zaman aramıza döneceksin?
    Sıcacık sevgiler!

    YanıtlaSil
  9. Tarifi falan boşver de iki satır yazıp iyiyim de...meraktayım...

    YanıtlaSil
  10. Ilginize tesekkur ederim kizlar..

    YanıtlaSil

Yorum Gönder

Bu blogdaki popüler yayınlar

Kremalı Pestolu Dil balığı

Tavuklu ve Bulgurlu Yuvalama-Zekiye Annem Usulu

Kabak ve Brokolili Mucver